Trong cuộc sống hàng ngày, chúng ta thường gặp phải những tình huống khác nhau, và không phải ai cũng phản ứng giống nhau trước những sự kiện đó. Tại sao có người lại có thể giữ được sự bình tĩnh và lạc quan, trong khi người khác lại dễ dàng rơi vào trạng thái tiêu cực? Một trong những yếu tố quan trọng giúp giải thích điều này chính là khả năng điều chỉnh cảm xúc (emotion regulation). Khái niệm này đề cập đến việc kiểm soát và điều chỉnh cảm xúc của bản thân, đặc biệt là khi đối mặt với những cảm xúc mạnh mẽ như căng thẳng, tức giận hay buồn bã. Việc làm chủ cảm xúc không chỉ giúp chúng ta đối diện với những thách thức trong cuộc sống mà còn đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì sức khỏe tâm thần.
Các nhà tâm lý học đã phát triển nhiều lý thuyết để giải thích cách mà chúng ta điều chỉnh cảm xúc và ảnh hưởng của nó đến sức khỏe tâm lý. Một trong những lý thuyết nổi bật là mô hình cảm xúc của Gross và Thompson. Mô hình này không chỉ giúp chúng ta hiểu rõ hơn về quá trình hình thành cảm xúc mà còn cung cấp những công cụ hữu ích trong việc điều trị các vấn đề tâm lý.
Cảm xúc và Đặc Điểm Của Chúng
Để hiểu rõ về việc điều chỉnh cảm xúc, trước tiên chúng ta cần nắm rõ khái niệm về cảm xúc. Cảm xúc có vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy hành vi, quyết định và các mối quan hệ xã hội. Tuy nhiên, cảm xúc cũng có thể mang lại những tác động tiêu cực nếu không được quản lý đúng cách. Những cảm xúc không phù hợp với bối cảnh hoặc kéo dài quá lâu có thể dẫn đến những vấn đề nghiêm trọng về sức khỏe tâm thần.
Cảm xúc không chỉ đơn thuần là những phản ứng tức thời mà còn bao gồm nhiều khía cạnh khác nhau như mức độ, bản chất, thời gian và cách thể hiện. Chúng ta có thể cảm thấy vui vẻ khi đạt được điều gì đó, nhưng cũng có thể cảm thấy buồn bã khi gặp thất bại. Đặc biệt, cảm xúc có thể thay đổi và ảnh hưởng đến hành vi của chúng ta, và việc điều chỉnh cảm xúc trở nên cần thiết để duy trì sự cân bằng trong cuộc sống.
Gross và Thompson đã phát triển một mô hình chi tiết để giải thích quá trình hình thành cảm xúc, bao gồm bốn giai đoạn chính:
-
Tình huống (situation): Cảm xúc thường bắt đầu từ một tình huống cụ thể, có thể là một sự kiện bên ngoài hoặc một suy nghĩ bên trong.
-
Chú ý (attention): Cảm xúc chỉ có thể phát sinh khi chúng ta chú ý đến tình huống đó.
-
Đánh giá (appraisal): Sau khi chú ý, chúng ta sẽ đánh giá tình huống dựa trên kinh nghiệm và bối cảnh cá nhân.
-
Phản ứng (emotional response): Cuối cùng, chúng ta sẽ có những phản ứng cảm xúc, có thể là trải nghiệm, hành vi hoặc phản ứng sinh lý.
Việc hiểu rõ các đặc điểm của cảm xúc là rất quan trọng trong việc điều chỉnh cảm xúc và nhận diện các rối loạn tâm lý. Các vấn đề về cảm xúc thường là dấu hiệu của nhiều rối loạn tâm lý khác nhau, và việc điều chỉnh cảm xúc có thể giúp cải thiện tình trạng này.
Điều Chỉnh Cảm Xúc và Sức Khỏe Tâm Thần
Nghiên cứu cho thấy rằng việc điều chỉnh cảm xúc có mối liên hệ chặt chẽ với sức khỏe tâm thần. Các rối loạn tâm lý thường liên quan đến những vấn đề trong việc điều chỉnh cảm xúc, và việc sử dụng các chiến lược điều chỉnh cảm xúc hiệu quả có thể giúp cải thiện tình trạng này. Ngay cả những chiến lược không tốt như kìm nén cảm xúc cũng có thể trở nên tích cực nếu được áp dụng đúng cách.
Các vấn đề về điều chỉnh cảm xúc có thể ảnh hưởng đến sự phát triển và điều trị nhiều loại rối loạn tâm lý, bao gồm trầm cảm, lo âu và rối loạn ăn uống. Việc hiểu rõ cách mà cá nhân điều chỉnh cảm xúc có thể giúp xác định xu hướng chung của các rối loạn khác nhau và phát triển các phương pháp trị liệu phù hợp.
Chính vì vậy, việc phát triển và duy trì những phương thức điều chỉnh cảm xúc hiệu quả là rất quan trọng. Một số gợi ý để bắt đầu bao gồm lắng nghe cảm xúc của bản thân, nhận diện các yếu tố gây căng thẳng và thực hiện các hoạt động thể chất tích cực. Những thói quen lành mạnh như ngủ đủ giấc, ăn uống hợp lý và tập thể dục cũng có thể góp phần cải thiện sức khỏe tâm thần.
Minh hoạ: Mai Hương
Nguồn tham khảo:
[1] Gross JJ. Emotion regulation: taking stock and moving forward. Emotion. 2013 Jun;13(3):359.
[2] Kring AM, Werner KH. Emotion regulation and psychopathology. The regulation of emotion. 2004 Jul 22:378-405.
[3] Iani L, Lauriola M, Chiesa A, Cafaro V. Associations between mindfulness and emotion regulation: The key role of describing and nonreactivity. Mindfulness. 2019 Feb;10(2):366-75.
