Có nhiều loại cảm xúc khác nhau ảnh hưởng đến cách chúng ta sống và tương tác với người khác. Đôi khi, chúng ta bị những cảm xúc này chi phối. Những lựa chọn chúng ta đưa ra, những hành động chúng ta thực hiện và nhận thức chúng ta có đều bị ảnh hưởng bởi cảm xúc mà chính ta đang trải qua tại bất kỳ thời điểm nào.
Các nhà tâm lý học cũng đã cố gắng xác định các loại cảm xúc khác nhau mà con người trải qua. Một vài lý thuyết khác nhau đã xuất hiện để phân loại và giải thích những cảm xúc mà mọi người cảm thấy.
Những cảm xúc cơ bản
Trong suốt những năm 1970, nhà tâm lý học Paul Eckman đã xác định sáu cảm xúc cơ bản phổ biến trong tất cả các nền văn hóa của loài người. Những cảm xúc đó là hạnh phúc, buồn bã, ghê tởm, sợ hãi, ngạc nhiên và tức giận. Sau đó, ông đã mở rộng danh sách các cảm xúc cơ bản của mình, bao gồm những thứ như tự hào, xấu hổ, bối rối và phấn khích.
Nguồn: verywell.com
Kết hợp cảm xúc
Nhà tâm lý học Robert Plutchik đã đưa ra một "bánh xe cảm xúc" hoạt động giống như bánh xe màu sắc. Cảm xúc có thể được kết hợp để tạo thành những cảm xúc khác nhau, giống như màu sắc có thể được trộn lẫn để tạo ra các màu sắc khác nhau.
Theo lý thuyết này, những cảm xúc cơ bản hơn hoạt động giống như các tòa nhà cao tầng. Những cảm xúc phức tạp hơn, đôi khi là những cảm xúc kết hợp, là sự pha trộn của những cảm xúc cơ bản hơn này. Ví dụ, những cảm xúc cơ bản như hạnh phúc và tin tưởng có thể được kết hợp để tạo ra tình yêu.
Một nghiên cứu năm 2017 cho thấy có nhiều cảm xúc cơ bản hơn nhiều so với những gì chúng ta từng nghĩ trước đây. Trong nghiên cứu được công bố trên Kỷ yếu của Viện Hàn lâm Khoa học Quốc gia, các nhà nghiên cứu đã xác định được 27 loại cảm xúc khác nhau.
Tuy nhiên, thay vì hoàn toàn khác biệt, các nhà nghiên cứu phát hiện ra rằng mọi người trải nghiệm những cảm xúc này theo một độ dốc. Hãy xem xét kỹ hơn một số loại cảm xúc cơ bản và khám phá tác động của chúng đối với hành vi của con người.
Niềm hạnh phúc
Trong tất cả các loại cảm xúc khác nhau, hạnh phúc có xu hướng là điều được mọi người phấn đấu để đạt được nhất. Hạnh phúc thường được định nghĩa là một trạng thái cảm xúc dễ chịu, đặc trưng bởi cảm giác vừa lòng, vui vẻ, mãn nguyện, toại ý và đủ đầy về vật chất và tinh thần.
Nghiên cứu về hạnh phúc đã tăng lên nhiều đáng kể từ những năm 1960 trong một số lĩnh vực, bao gồm cả ngành tâm lý học được gọi là tâm lý học tích cực . Loại cảm xúc này đôi khi được thể hiện thông qua:
-
Nét mặt : chẳng hạn như mỉm cười
-
Ngôn ngữ cơ thể : chẳng hạn như tư thế thoải mái
-
Giọng điệu : một cách nói vui vẻ, dễ chịu
Trong khi hạnh phúc được coi là một trong những cảm xúc cơ bản của con người, những điều chúng ta nghĩ sẽ tạo ra hạnh phúc có xu hướng bị ảnh hưởng mạnh mẽ bởi văn hóa. Ví dụ, những ảnh hưởng của văn hóa đại chúng có xu hướng nhấn mạnh rằng việc đạt được những điều nhất định như mua nhà hoặc có một công việc lương cao sẽ dẫn đến hạnh phúc.
Thực tế của những điều thực sự góp phần tạo nên hạnh phúc thường phức tạp hơn nhiều và mang tính cá nhân hóa cao hơn. Mọi người từ lâu đã tin rằng hạnh phúc có mối liên hệ với sức khỏe, và nghiên cứu đã ủng hộ ý kiến cho rằng hạnh phúc có thể có vai trò trong vấn đề sức khỏe thể chất và tinh thần.
Hạnh phúc có liên quan đến nhiều kết quả bao gồm tăng tuổi thọ và tăng sự hài lòng trong hôn nhân. Ngược lại, sự bất hạnh có liên quan đến nhiều kết quả sức khỏe kém.
Ví dụ, căng thẳng, lo lắng, trầm cảm và cô đơn có liên quan đến những thứ như giảm khả năng miễn dịch, tăng viêm nhiễm và giảm tuổi thọ.
Nỗi buồn
Nỗi buồn là một loại cảm xúc khác thường được định nghĩa là một trạng thái cảm xúc thoáng qua được đặc trưng bởi cảm giác thất vọng, đau buồn, tuyệt vọng, không hứng thú và tâm trạng ủ rũ.
Giống như những cảm xúc khác, nỗi buồn là điều mà tất cả mọi người thỉnh thoảng trải qua. Trong một số trường hợp, mọi người có thể trải qua những giai đoạn buồn bã kéo dài và nghiêm trọng có thể chuyển thành trầm cảm. Nỗi buồn có thể được thể hiện theo một số cách bao gồm:
-
Khóc
-
Tâm trạng ủ rũ
-
Thờ ơ
-
Sự yên tĩnh
-
Thất vọng với người khác
Phân loại và mức độ nghiêm trọng của nỗi buồn có thể khác nhau tùy thuộc vào nguyên nhân căn bản và cách mọi người đối mặt với những cảm giác như vậy cũng có thể khác nhau.
Nỗi buồn thường có thể khiến mọi người tham gia vào các cơ chế đối phó như tránh mặt người khác, tự chữa lành và ngẫm nghĩ về những suy nghĩ tiêu cực. Những hành vi như vậy thực sự có thể làm trầm trọng thêm cảm giác buồn bã và kéo dài thời gian của cảm xúc.
Nỗi sợ
Sợ hãi là một cảm xúc mạnh mẽ cũng có thể đóng một vai trò quan trọng sống còn. Khi bạn đối mặt với một loại nguy hiểm nào đó và cảm thấy sợ hãi, bạn trải qua cái được gọi là phản ứng chiến đấu hoặc bỏ chạy .
Cơ bắp của bạn trở nên căng thẳng, nhịp tim và hô hấp của bạn tăng lên, đồng thời tâm trí của bạn trở nên tỉnh táo hơn, chuẩn bị cho cơ thể bạn chạy trốn khỏi nguy hiểm hoặc đứng dậy và chiến đấu.
Phản ứng này giúp đảm bảo rằng bạn đã sẵn sàng đối phó hiệu quả với các mối đe dọa trong môi trường của mình. Biểu hiện của loại cảm xúc này có thể bao gồm:
-
Biểu hiện trên khuôn mặt : chẳng hạn như mở to mắt và hếch cằm
-
Ngôn ngữ cơ thể : cố gắng che giấu hoặc trốn tránh mối đe dọa
-
Phản ứng sinh lý : chẳng hạn như thở nhanh và nhịp tim
Tất nhiên, không phải ai cũng trải qua nỗi sợ hãi theo cùng một cách. Một số người có thể nhạy cảm hơn với nỗi sợ hãi và một số tình huống hoặc đồ vật nhất định có thể dễ kích hoạt cảm xúc này hơn.
Sợ hãi là phản ứng cảm xúc đối với một mối đe dọa ngay lập tức. Chúng ta cũng có thể phát triển phản ứng tương tự đối với các mối đe dọa được dự đoán trước hoặc thậm chí là suy nghĩ của chúng ta về những mối nguy hiểm tiềm ẩn, và đây là điều mà chúng ta thường coi là lo lắng. Ví dụ, chứng lo âu xã hội liên quan đến nỗi sợ hãi có thể đoán trước về các tình huống xã hội.
Mặt khác, một số người thực sự tìm đến những tình huống gây sợ hãi. Các môn thể thao mạo hiểm và cảm giác mạnh khác có thể gây sợ hãi, nhưng một số người dường như phát triển mạnh và thậm chí tận hưởng những cảm giác như vậy.
Tiếp xúc nhiều lần với một đối tượng hoặc tình huống gây sợ hãi có thể dẫn đến sự quen thuộc và thích nghi, điều này có thể làm giảm cảm giác sợ hãi và lo lắng.
Đây là ý tưởng đằng sau liệu pháp tiếp xúc, trong đó mọi người dần dần tiếp xúc với những thứ khiến họ sợ hãi một cách có kiểm soát và an toàn. Cuối cùng, cảm giác sợ hãi bắt đầu giảm.
Ghê tởm
Ghê tởm là một trong sáu cảm xúc cơ bản ban đầu được Eckman mô tả. Sự ghê tởm có thể được thể hiện theo một số cách bao gồm:
-
Ngôn ngữ cơ thể : quay lưng lại với đối tượng ghê tởm
-
Phản ứng vật lý : chẳng hạn như nôn mửa hoặc nôn
-
Biểu hiện trên khuôn mặt : chẳng hạn như nhăn mũi và cong môi trên
Cảm giác ghê tởm này có thể bắt nguồn từ một số thứ, bao gồm mùi vị, thị giác hoặc mùi khó chịu. Các nhà nghiên cứu tin rằng cảm xúc này phát triển như một phản ứng đối với thực phẩm có thể gây hại hoặc gây tử vong. Ví dụ, khi mọi người ngửi hoặc nếm thức ăn đã bị hỏng, sự ghê tởm là một phản ứng điển hình.
Vệ sinh kém, nhiễm trùng, máu, thối rữa và chết chóc cũng có thể gây ra phản ứng ghê tởm. Đây có thể là cách cơ thể tránh những thứ có thể mang bệnh truyền nhiễm.
Mọi người cũng có thể cảm thấy ghê tởm về mặt đạo đức khi họ quan sát những người khác tham gia vào các hành vi mà họ thấy ghê tởm, vô đạo đức hoặc xấu xa.
Sự tức giận
Sự tức giận có thể là một cảm xúc đặc biệt mạnh mẽ được đặc trưng bởi cảm giác thù địch, kích động, thất vọng và chống đối người khác. Giống như nỗi sợ hãi, sự tức giận có thể góp phần vào phản ứng chiến đấu hoặc bỏ chạy của cơ thể bạn.
Khi một mối đe dọa tạo ra cảm giác tức giận, bạn có thể có xu hướng chống lại mối nguy hiểm và bảo vệ chính mình. Sự tức giận thường được thể hiện thông qua:
-
Biểu hiện trên khuôn mặt : chẳng hạn như cau mày hoặc lườm
-
Ngôn ngữ cơ thể : chẳng hạn như có lập trường mạnh mẽ hoặc quay đi
-
Giọng điệu : chẳng hạn như nói cộc cằn hoặc la hét
-
Phản ứng sinh lý : chẳng hạn như đổ mồ hôi hoặc chuyển sang màu đỏ
-
Hành vi hung hăng : chẳng hạn như đánh, đá hoặc ném đồ vật
Trong khi tức giận thường được coi là một cảm xúc tiêu cực, đôi khi nó có thể là một điều tốt. Nó có thể mang tính xây dựng trong việc giúp làm rõ nhu cầu của bạn trong một mối quan hệ và nó cũng có thể thúc đẩy bạn hành động và tìm ra giải pháp cho những điều đang làm phiền bạn.
Tuy nhiên, sự tức giận có thể trở thành một vấn đề khi nó quá mức hoặc được thể hiện theo những cách không lành mạnh, nguy hiểm hoặc có hại cho người khác. Sự tức giận không được kiểm soát có thể nhanh chóng chuyển sang gây hấn, lạm dụng hoặc bạo lực.
Loại cảm xúc này có thể gây ra hậu quả cả về tinh thần và thể chất . Sự tức giận không được kiểm soát có thể khiến bạn khó đưa ra quyết định hợp lý và thậm chí có thể ảnh hưởng đến sức khỏe thể chất của bạn.
Sự tức giận có liên quan đến bệnh tim mạch vành và bệnh tiểu đường. Nó cũng có liên quan đến các hành vi gây rủi ro cho sức khỏe như lái xe hung hăng, uống rượu và hút thuốc.
Sự ngạc nhiên
Ngạc nhiên là một trong sáu loại cảm xúc cơ bản của con người được Eckman mô tả ban đầu. Sự ngạc nhiên thường khá ngắn và được đặc trưng bởi phản ứng giật mình sinh lý sau một điều gì đó bất ngờ.
Loại cảm xúc này có thể tích cực, tiêu cực hoặc trung tính. Ví dụ, một bất ngờ khó chịu có thể liên quan đến việc ai đó nhảy ra từ phía sau một cái cây và khiến bạn sợ hãi khi bạn đi bộ đến ô tô của mình vào ban đêm.
Một ví dụ về sự ngạc nhiên thú vị là bạn về đến nhà và thấy rằng những người bạn thân nhất của bạn đã tụ tập để chúc mừng sinh nhật bạn. Bất ngờ thường được đặc trưng bởi:
-
Biểu hiện trên khuôn mặt : chẳng hạn như nhướn lông mày, mở to mắt và mở miệng
-
Phản ứng vật lý : chẳng hạn như nhảy trở lại
-
Phản ứng bằng lời nói : chẳng hạn như la hét, la hét hoặc thở hổn hển
Ngạc nhiên là một loại cảm xúc khác có thể kích hoạt phản ứng chiến đấu hoặc bỏ chạy. Khi bị giật mình, mọi người có thể trải qua một đợt bùng nổ adrenaline giúp chuẩn bị cho cơ thể chiến đấu hoặc chạy trốn.
Bất ngờ có thể có tác động quan trọng đến hành vi của con người. Ví dụ, nghiên cứu đã chỉ ra rằng mọi người có xu hướng chú ý đến các sự kiện đáng ngạc nhiên một cách không tương xứng.
Đây là lý do tại sao các sự kiện bất ngờ và bất thường trong tin tức có xu hướng nổi bật trong trí nhớ hơn những sự kiện khác. Nghiên cứu cũng phát hiện ra rằng mọi người có xu hướng bị ảnh hưởng nhiều hơn bởi những lập luận gây ngạc nhiên và học hỏi được nhiều hơn từ những thông tin gây ngạc nhiên.
Các loại cảm xúc khác
Sáu cảm xúc cơ bản được mô tả bởi Eckman chỉ là một phần của nhiều loại cảm xúc khác nhau mà con người có khả năng trải nghiệm. Lý thuyết của Eckman cho rằng những cảm xúc cốt lõi này phổ biến khắp các nền văn hóa trên toàn thế giới.
Tuy nhiên, các lý thuyết khác và nghiên cứu mới tiếp tục khám phá nhiều loại cảm xúc khác nhau và cách chúng được phân loại. Eckman sau đó đã thêm một số cảm xúc khác vào danh sách của mình nhưng gợi ý rằng không giống như sáu cảm xúc ban đầu của ông, không nhất thiết tất cả những cảm xúc này đều có thể được mã hóa thông qua nét mặt. Một số cảm xúc mà sau này ông xác định bao gồm:
-
Vui chơi giải trí
-
Khinh thường
-
mãn nguyện
-
Sự lúng túng
-
Sự phấn khích
-
cảm giác tội lỗi
-
Tự hào về thành tích
-
Sự cứu tế
-
Sự hài lòng
-
Nỗi tủi nhục
Các lý thuyết khác về cảm xúc
Cũng như nhiều khái niệm trong tâm lý học, không phải tất cả các nhà lý thuyết đều đồng ý về cách phân loại cảm xúc hoặc định nghĩa thực sự về cảm xúc cơ bản. Trong khi lý thuyết của Eckman là một trong những lý thuyết được biết đến nhiều nhất, các nhà lý thuyết khác đã đề xuất những ý tưởng của riêng họ về những cảm xúc tạo nên cốt lõi của trải nghiệm con người.
Ví dụ, một số nhà nghiên cứu cho rằng chỉ có hai hoặc ba cảm xúc cơ bản. Những người khác cho rằng cảm xúc tồn tại trong một thứ gì đó có thứ bậc. Những cảm xúc cơ bản như tình yêu, niềm vui, sự ngạc nhiên, sự tức giận và nỗi buồn sau đó có thể được chia nhỏ thành những cảm xúc thứ cấp. Ví dụ, tình yêu bao gồm những cảm xúc phụ, chẳng hạn như tình cảm và khao khát.
Những cảm xúc thứ cấp này sau đó có thể được chia nhỏ hơn nữa thành những gì được gọi là cảm xúc cấp ba. Cảm xúc thứ cấp của tình cảm bao gồm những cảm xúc cấp ba, chẳng hạn như thích, quan tâm, trắc ẩn và dịu dàng.
Một nghiên cứu gần đây hơn cho thấy rằng có ít nhất 27 cảm xúc riêng biệt, tất cả đều có mối liên hệ chặt chẽ với nhau. Sau khi phân tích phản ứng của hơn 800 nam giới đối với hơn 2.000 video clip, các nhà nghiên cứu đã tạo ra một bản đồ tương tác để chứng minh những cảm xúc này có liên quan với nhau như thế nào.
Nhà nghiên cứu cấp cao Dacher Keltner, giám đốc khoa của Trung tâm Khoa học Greater Good giải thích: “Chúng tôi nhận thấy rằng 27 chiều riêng biệt, chứ không phải sáu, là cần thiết để giải thích cách hàng trăm người báo cáo cảm giác một cách đáng tin cậy khi phản hồi từng video”.
Nói cách khác, cảm xúc không phải là trạng thái xảy ra một cách độc lập. Thay vào đó, nghiên cứu cho thấy rằng có nhiều cung bậc cảm xúc và những cảm xúc khác nhau này có mối liên hệ sâu sắc với nhau.
Alan Cowen, tác giả chính của nghiên cứu và là nghiên cứu sinh tiến sĩ về khoa học thần kinh tại UC Berkeley, gợi ý rằng việc làm rõ hơn bản chất của cảm xúc con người có thể đóng một vai trò quan trọng trong việc giúp các nhà khoa học, nhà tâm lý học và bác sĩ tìm hiểu thêm về cách thức cảm xúc làm nền tảng cho hoạt động, hành vi của não bộ và tâm trạng. Bằng cách hiểu rõ hơn về các trạng thái này, ông hy vọng rằng các nhà nghiên cứu có thể phát triển các phương pháp điều trị cải tiến cho các tình trạng tâm thần.
Lời khuyên từ Verywell
Cảm xúc đóng một vai trò quan trọng trong cách chúng ta sống, ảnh hưởng đến cách chúng ta tương tác với người khác trong cuộc sống hàng ngày, đến các quyết định mà chúng ta đưa ra. Bằng cách hiểu một số loại cảm xúc khác nhau, bạn có thể hiểu sâu sắc hơn về cách những cảm xúc này được thể hiện và tác động của chúng đối với hành vi của bạn.
Tuy nhiên, điều quan trọng cần nhớ là không có cảm xúc nào là độc lập. Thay vào đó, nhiều cảm xúc mà bạn trải qua mang nhiều sắc thái và phức tạp, kết hợp với nhau để tạo nên kết cấu phong phú và đa dạng cho đời sống tình cảm của bạn.
Tác giả: Kendra
————-
Dịch giả: Phương Anh
Biên tập: Phương Tâm
Nguồn ảnh: theverywell, unplash
Link bài gốc:The 6 Types of Basic Emotions and Their Effect on Human Behavior
(*) Bản quyền bài dịch thuộc về YBOX.VN. Khi chia sẻ, cần phải trích dẫn nguồn đầy đủ tên tác giả và nguồn là “Tên dịch giả – Nguồn: Tâm Lý Học Tuổi Trẻ”. Các bài viết trích nguồn không đầy đủ cú pháp đều không được chấp nhận và phải gỡ bỏ.
(**) Tâm lý học tuổi trẻ mong nhận được sự ủng hộ và góp sức của các bạn. Trở thành Cộng tác viên để rèn luyện ngoại ngữ và đóng góp tri thức chuyên sâu về tâm lý cho cộng đồng tại đây: https://ybox.vn/idy8l214r1c6yo
(***) Follow Facebook Tâm Lý Học Tuổi Trẻ tại www.facebook.com/tamlyhoctuoitre để đọc các bài dịch khác và cập nhật các bài viết mới hằng ngày.
(****) Follow Instagram tamlyhoctuoitre_ybox tại https://www.instagram.com/tamlyhoctuoitre_ybox/ để đọc thêm nhiều quotes hay mỗi ngày.
1,189 lượt xem
