Việt Nam đang đối mặt với một thách thức lớn khi mức sinh giảm mạnh và tình trạng già hóa dân số diễn ra nhanh chóng. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến nguồn nhân lực mà còn tác động đến sự phát triển bền vững của đất nước. Do đó, việc đưa ra các chính sách khuyến khích sinh sản là điều cấp thiết hơn bao giờ hết.
Thay đổi trong chính sách dân số
Gần đây, việc bãi bỏ hình thức kỷ luật đối với đảng viên sinh con thứ ba trở lên đã mở ra cơ hội cho những thay đổi tích cực trong chính sách dân số. Nhiều quyết định mới đã được đưa ra nhằm khuyến khích các cặp vợ chồng sinh con, tạo điều kiện thuận lợi hơn cho việc nuôi dạy trẻ.
Áp lực từ cuộc sống hiện đại
Chuyên gia dân số cho rằng, áp lực về kinh tế, công việc và chi phí sinh hoạt đang khiến nhiều cặp vợ chồng trong độ tuổi sinh đẻ phải cân nhắc kỹ lưỡng trước khi quyết định có con. Tại các thành phố lớn, nơi có chi phí nuôi dạy con cái cao, nhiều gia đình đã trì hoãn hoặc từ chối sinh thêm con. Xu hướng này đã khiến mức sinh của Việt Nam trong năm 2024 dự kiến sẽ đạt mức thấp nhất trong lịch sử.
Thống kê đáng lo ngại
Theo Tổng cục Thống kê, từ năm 2019 đến 2024, dân số Việt Nam chỉ tăng gần 1 triệu người mỗi năm, với tốc độ tăng trưởng trung bình giảm xuống còn 0,99%. Các nghiên cứu cho thấy mức sinh thay thế đang giảm mạnh, với tổng tỷ suất sinh năm 2023 chỉ đạt 1,96 con/phụ nữ và dự kiến sẽ tiếp tục giảm xuống 1,91 con/phụ nữ vào năm 2024.
Nguyên nhân chính được Bộ Y tế chỉ ra là do điều kiện sống được cải thiện và trình độ học vấn ngày càng cao, khiến nhiều cặp vợ chồng trẻ ưu tiên phát triển sự nghiệp hơn là sinh con. Bên cạnh đó, áp lực tài chính từ chi phí sinh hoạt và giáo dục cũng là một yếu tố quan trọng.
Hệ lụy từ mức sinh thấp
Chuyên gia Nguyễn Đình Cử cảnh báo rằng, nếu không có những chính sách kịp thời, mức sinh sẽ tiếp tục giảm trong những năm tới. Nhiều quốc gia như Nhật Bản và Hàn Quốc đã phải đối mặt với tình trạng dân số già và thiếu lao động nghiêm trọng do mức sinh thấp kéo dài. Mô hình “4-2-1” đang dần hình thành, khi một đứa trẻ phải chăm sóc cho nhiều người lớn tuổi trong gia đình, gây áp lực lớn lên thế hệ trẻ.
Chuyển đổi từ số lượng sang chất lượng
GS-TS Nguyễn Đình Cử cho rằng, mô hình sinh sản ở Việt Nam đang chuyển từ việc sinh nhiều con sang sinh ít con nhưng chất lượng cao. Điều này đồng nghĩa với việc chi phí nuôi dạy con cái sẽ tăng lên, và nhiều gia đình cảm thấy khó khăn trong việc đáp ứng yêu cầu này.
Khảo sát cho thấy, hơn 90% cha mẹ cho rằng chi phí nuôi dạy con là rất tốn kém. Trong khi đó, thu nhập bình quân của lao động vẫn còn thấp, khiến việc sinh đủ hai con trở thành một thách thức lớn.
Giải pháp khuyến sinh bền vững
Bộ Y tế đã đề xuất nhiều chính sách nhằm khuyến khích sinh sản, bao gồm việc kéo dài thời gian nghỉ thai sản và hỗ trợ tài chính cho các gia đình có con nhỏ. Những thay đổi này được xem là cần thiết để tạo điều kiện cho các cặp vợ chồng quyết định sinh con.
Việt Nam đang bước vào giai đoạn cuối của thời kỳ “dân số vàng”. Dự báo đến năm 2036, tỷ lệ người cao tuổi sẽ đạt 20%, đánh dấu sự chuyển mình quan trọng trong cơ cấu dân số. Khi dân số già đi, tỷ lệ người lao động giảm, gánh nặng tài chính và an sinh xã hội sẽ ngày càng lớn.
Kinh nghiệm từ các quốc gia khác
Nhiều quốc gia trên thế giới đã áp dụng các biện pháp mạnh mẽ để khuyến khích sinh sản. Hàn Quốc đã tăng gấp ba lần ngân sách cho hoạt động khuyến sinh, trong khi Nhật Bản cam kết tăng gấp đôi trợ cấp cho trẻ em. Những chính sách này không chỉ giúp tăng tỷ lệ sinh mà còn tạo ra môi trường sống tốt hơn cho trẻ em.
Để khuyến sinh bền vững, cần có những biện pháp hỗ trợ lâu dài cho các gia đình, như trợ cấp sinh con, miễn học phí và hỗ trợ về nhà ở. Việc chia sẻ chi phí nuôi dạy con cái không chỉ mang lại lợi ích cho gia đình mà còn cho toàn xã hội.
Tình trạng vô sinh thứ phát gia tăng
Hiện nay, Việt Nam có khoảng 1 triệu cặp vợ chồng vô sinh, trong đó tỷ lệ vô sinh thứ phát đang gia tăng nhanh chóng. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến dân số mà còn tác động đến sức khỏe và tâm lý của các cặp vợ chồng. Hỗ trợ tài chính và mở rộng cơ hội điều trị sẽ giúp giảm bớt gánh nặng cho các gia đình và góp phần ổn định xã hội.
